بودجه ‏بندی

اهداف بودجه‎بندی:

اهداف کلی بودجه عبارت است از:

1. انتقال راهکارها و آرمان‎های سازمانی به کلیه قسمت‏های سازمان (از قبیل هر بخش، واحد یا دایره)
2. تفویض اختیار به مدیران بخش‏های مختلف (اختیار جهت مصرف منابع و مسئولیت‏پذیری در قبال نتایج تصمیم‏ها)
3. هماهنگی فعالیت‏های عملیاتی از قبیل تولید و فروش
4. اندازه‏گیری و مقایسه نتایج واقعی با پیش‏بینی شده
5. نظارت بر عملکرد واقعی و در موارد لزوم پیگیری انحرافات ایجاد شده.
6. تشویق مدیران به برآورده کردن انتظارات و استفاده از منابع سازمان به طور کارا

ارزیابی و بازبینی مجدد استراتژی و طرح‏های عملیاتی هنگامی که شرایط تغییر می‎کند.

طبقه‎بندی بودجه‎ها:

بودجه ثابت[1]:

بودجه‏ای است که از یک سطح معین فعالیت تهیه می‎شود. فعالیت می‏تواند میزان تولید، میزان فروش، تعداد، ساعت کار و غیره باشد. به طور مثال اگر هزینه مواد اولیه فقط برای تولید 200 هزار محصول برآورد شود، به آن بودجه ثابت می‎گویند.

بودجه قابل انعطاف[2]:

بودجه‏ای است که دامنه معینی از فعالیت را در سطوح مختلف آن در بر می‎گیرد و رابطه آن به صورت زیر تعریف می‏شود:

Y = A + BX

که در این رابطه Y جمع هزینه، A مبلغ ثابت هزینه، B نرخ محرک هر واحد و X محرک فعالیت است.

همانطور که در این رابطه ملاحظه می‎شود، هزینه را می‏توان به دو گروه ثابت و متغیر تقسیم کرد.

هزینه ثابت[3]: هزینه‏ای است که در یک دامنه معین از فعالیت طی یک دوره در کل ثابت باشد. مثلاً هزینه اجاره، بیمه و استهلاک

هزینه متغیر[4]: هزینه‎ای است که در کل همسو با تغییرات سطح فعالیت است به نحوی که با افزایش سطح فعالیت مبلغ کل هزینه متغیر افزایش و با کاهش سطح فعالیت کاهش می‎یابد.

_________________

[1] Static budget

[2] Flexible budget

[3] Fixed costs

[4] Variable costs

بودجه بر مبنای صفر[1]:

در روال عادی بودجه‎بندی با استناد به ارقام تاریخی گذشته و اصلاح و تعدیل آنها، نسبت به پیش‏بینی وقایع آینده اقدام می‏کنند. اما در بودجه‎بندی بر مبنای صفر، بدون در نظر گرفتن اطلاعات گذشته، بودجه سال‎های آینده را برآورد می‎کنند. در این بودجه‏بندی تأکید اساسی بر این است که بودجه و برنامه‎های فعلی نباید پایه و اساس تدوین بودجه سال‎های آتی قرار گیرد. بلکه همه ساله باید تمام بررسی‎ها و برآوردها از ابتدای امر صورت گیرد.

این نوع بودجه نیاز به دقت و صرف وقت بسیار فراوان دارد به نحوی که برنامه‎ها و بودجه‎ها طوری باید تنظیم شوند که احیاناً در مراحل بعد نیازی به اصلاح و تعدیل و یا حذف آنها نباشد.

بودجه مستمر یا چرخشی[2]:

بودجه مستمر یا چرخشی بودجه‎ای است که همواره برای یک دوره زمانی خاص آتی در دسترس می‎باشد. یعنی پس از سپری شدن یک ماه، رقم آن از بودجه حذف و ارقام بودجه‎ای در آخر اضافه می‎شود. بنابراین همیشه یک بودجه دوازده ماهه در اختیار است.

امروزه بسیاری از شرکت‏ها از بودجه مستمر چرخشی استفاده می‎کنند.

بودجه جامع[3]:

بودجه جامع ترکیبی از کلیه بودجه‏ها است به نحوی که تصویری فراگیر از همه جنبه‎های عملیات سازمان برای یک دوره زمانی معین در آینده ارائه می‎دهد.

بودجه جامع، طرحی جامع برای دوره مالی پیش رو است. این دوره مالی اغلب یک ساله، فصلی و یا ماهانه است. در این بودجه، تصمیم‎ها و عملیات آتی یک سازمان منعکس شده و خلاصه‎ای از این تصمیم‎ها در قالب مجموعه‏ی صورت‏های مالی بودجه شده ارائه می‎شود. این صورت‏های مالی پیش‏بینی شده، اغلب حاصل برآوردهای فروش و مخارج دوره آتی بوده و شامل صورت سود و زیان بودجه‏ای، ترازنامه بودجه‏ای و صورت جریان نقد بودجه‏ای هستند.

_____________________

[1] Zero-based budgeting

[2] Rolling budget

[3] Master budget

بودجه جامع از دو بخش کلی زیر تشکیل شده است:

1. بودجه عملیاتی[1]

در بودجه عملیاتی، مدیران برای درآمد فروش، تولید و هزینه‏های عملیاتی برنامه‏ریزی می‏کنند. به بیان دیگر بودجه عملیاتی بودجه‌ای است که نتایج مورد انتظار از اجرای عملیات را بر سود شرکت نشان می‎دهد و در برگیرنده اجزای مختلف صورت سود و زیان بودجه‎ای است. مراحل تهیه آن طبق نمودار شماره یک است.

2. بودجه مالی

در این بودجه، نحوه دست‏یابی به منابع و وجوه لازم جهت اجرای بودجه عملیاتی و نحوه مصرف آن وجوه طی دوره بودجه پیش‎بینی می‎شود. به عبارت دیگر در بودجه مالی، طرح‏های مدیریت جهت انجام مخارج سرمایه‎ای و مدیریت وجه نقد، منعکس و نتیجه آن در ترازنامه بودجه‎ای و صورت جریان وجه نقد بودجه‎ای ارائه می‎شود. مراحل تهیه آن طبق نمودار شماره دو است.

محدودیت‎های بودجه‎بندی

1. بودجه فقط یک برآورد است و نه مستندی از واقعیت. بنابراین بودجه هرگز نمی‏تواند از تحقق کامل ارقام پیش‏بینی شده اطمینان حاصل کند.
2. بودجه جایگزینی برای عملکرد صحیح مدیریت نیست.
3. تدوین بودجه تضمینی برای موفقیت نیست. موفقیت فقط با تلاش مدیریت و کارکنان سازمان حاصل می‎شود.
4. پس از تدوین بودجه، تغییر در آن دور از ذهن نیست. با تغییر شرایط، بودجه باید تعدیل و اصلاح شده و یا بودجه جدیدی تهیه گردد.

____________________

[1] Operating budget

نمودار شماره یک – بودجه عملیاتی

نمودار شماره دو – بودجه مالی

منابع :

دکتر ایرج نوروش – مرور ی جامع بر حسابداری صنعتی

محمد نصیرپور – بودجه بندی

SID KEMP & ERIC, BUDGETING FOR MANAGERS – 2003